Zagadka kamiennych dzbanów ze starożytnego Laosu

Na terenie Laosu mieści się tajemnicza Równina Dzbanów, położona niedaleko miasta Phonsavan. Na powierzchni kilkuset kilometrów kwadratowych rozrzucone są tutaj zagadkowe kamienne obiekty. Do opisania tych struktur najczęściej używa się słowa ‘dzbany’, jednak występują także pod takimi nazwami jak ‘amfory’, ‘słoiki’ czy ‘urny’. Do dziś naliczono ponad 2000 kamiennych dzbanów, skupionych w ponad 90 stanowiskach. Niektóre stanowiska zawierają po kilka obiektów, zaś w innych znajduje się ich nawet po kilkaset. Wysokość dzbanów dochodzi do 3 metrów, zaś waga do 6-7 ton, w tym rekordowo ciężki obiekt waży aż 13 ton. Większość dzbanów została wykuta ze skał osadowych, przeważnie z piaskowca, ale także z granitu oraz wapienia koralowego. Obiekty mają kształt okrągły lub obły, a niektóre z nich posiadają coś na kształt pokryw. Nasuwa się tutaj pierwsze pytanie – jaką funkcję spełniały te tajemnicze obiekty?


Przez długie lata kamienne dzbany pozostawały niezbadane. W latach 20-tych XX wieku tajemnicze obiekty zostały zbadane przez archeolog Madeleine Colani, która wydała pracę naukową zatytułowaną ‘Megality Górnego Laosu’. Colani skatalogowała kamienne dzbany, a także opisała, że niektóre z nich zawierały w sobie czarne garnki, korale ze szkła, kamienne kolczyki, dziwne ozdoby oraz ludzkie kości. Na tej podstawie Colani uznała, że dzbany były w rzeczywistości urnami grzebalnymi. Zmarłych umieszczano w takich urnach, aby “wysuszyć” ciało zanim poddano je procesowi kremacji. Pozostałe po kremacji szczątki z powrotem umieszczano w kamiennych naczyniach. Najnowsze odkrycia rzuciły jednak nieco inne światło na przeznaczenie tajemniczych obiektów. Ekspedycja badawcza, w skład której wchodzili Polacy, odkryła kilka nowych dzbanów, niezwiązanych z pochówkami. Na tej podstawie wysnuto wniosek, że dzbany mogły być wykorzystywane w różny sposób przez kolejne ludy zamieszkujące te tereny.


Inna próba wyjaśnienia zastosowania dzbanów zakłada, że służyły one do gromadzenia wody deszczowej w okresie monsunowym dla karawan wędrujących przez te obszary w okresach suszy. Woda taka po przegotowaniu znowu nadawała się do picia, co było od dawna stosowane na obszarze całej Azji. Większość badaczy uważa jednak, że dzbany mają zbyt małe otwory, aby mogły służyć do tego celu. Wg innej hipotezy dzbany były wykorzystywane jako miejsca do przechowywania żywności.


Przeznaczenie tajemniczych struktur to tylko jedna część zagadki, gdyż nieznana jest również odpowiedź na pytanie o to, kto i w jaki sposób stworzył te kamienne dzbany. Zdaniem niektórych badaczy tajemnicze obiekty nie pochodzą bezpośrednio z miejsca, w którym znajdują się obecnie, lecz zostały tam przetransportowane. Wg Andreasa Reinecke z Niemieckiego Instytutu Archeologii w Bonn wytwarzanie i transport ważących wiele ton kamiennych naczyń wymagało organizacji i nakładów sił porównywalnych z tymi, jakie w epoce neolitu były udziałem budowniczych ogromnych kamiennych grobowców z Europy. Kamienne dzbany musiały pokonać nawet kilkanaście kilometrów i to przy znacznych różnicach wysokości terenu. Niektóre hipotezy wskazują nawet na możliwy udział słoni, które miałyby być używane do transportu kamiennych naczyń.


Datowanie kamieni opiera się wyłącznie na przypuszczeniach i zdaniem archeologów stworzono je między VI w. p.n.e. a V w. n.e. Autorstwo budowli przypisuje się nieznanej kulturze, która zamieszkiwała wówczas te tereny. Najczęściej określa się ich jako prehistoryczny lud z grupy językowej mon-khmer. Nic nie wiadomo na temat tej zaginionej kultury. W takim przypadku warto posłuchać, co na temat autorów kamiennych dzbanów mają do powiedzenia mieszkańcy Laosu. Wg opowieści miejscowej ludności z historią dzbanów związani są tajemniczy 'giganci'. Ludność laotańska od wieków przekazuje sobie historie na temat grupy dziwnych istot, które w bardzo odległych czasach zamieszkiwały te tereny. Wg legend to właśnie giganci mieli być odpowiedzialni za stworzenie kamiennych dzbanów. Grupą tych istot miał dowodzić okrutny król Chao Angka, który po zwycięskiej wojnie nakazał wykuć dzbany do opijania sukcesów. Ile w tym prawdy, a ile mitu?


Podobne historie o gigantach opowiadali również mieszkańcy Wysp Salomona, starożytnej Malty, wiele grup Indian, a jest o nich mowa także w Biblii. Czy słowo ‘giganci’ oznaczało konkretnie grupę istot o nadzwyczajnym wzroście, czy też może odnosiło się do ich ogromnych zdolności? Być może byli to członkowie zaawansowanej ludzkiej cywilizacji, która niestety przepadła na kartach historii. Tożsamość budowniczych wciąż stanowi tajemnicę i można tylko zgadywać, jakie motywacje kierowały ludźmi do budowy tysięcy kamiennych dzbanów.

Obecnie Równina Dzbanów jest jednym z najbardziej niebezpiecznych stanowisk archeologicznych na świecie. Tysiące niewybuchów, będących pozostałością masowych bombardowań amerykańskich w czasie wojny w Laosie, są do dziś przyczyną nieszczęśliwych wypadków. Z tego powodu ciężko o gruntowne przebadanie całości tego tajemniczego terenu. Być może jednak kiedyś uda się odkryć, kto, jak i dlaczego stworzył te niezwykłe konstrukcje.

Poniższy film zawiera znacznie rozszerzoną wersję tematu: